Kal­kofn­inn

Frá fjármálaáfallinu 2008 hefur bankakerfið notið minnst eða næst minnst trausts þeirra aðila sem traust er mælt til í Þjóðarpúlsi Gallups. Fréttir um mikinn hagnað bankanna hér á landi eru gjarnan settar fram með neikvæðum hætti og ekki er reynt að setja hagnaðinn í samhengi við stærð bankanna eða eigið fé þeirra. Tilfinning margra virðist vera er sú að hagnaður og arðsemi íslensku bankanna sé óeðlilega há og mun hærri en í löndum sem við berum okkur gjarnan saman við. Síðustu misserin hefur einnig verið nokkur umræða um hversu óhagstætt rekstrarumhverfi íslenskra banka sé í samanburði við erlenda banka og þá helst norræna banka. Einna helst er nefnt að eiginfjárkröfur á íslenska banka séu strangari og skattbyrði þeirra þyngri en annarra banka á Norðurlöndunum. Í þessari grein er ljósi varpað á þessi atriði með því að bera helstu kennitölur stóru innlendu bankanna þriggja sem eru kerfislega mikilvægir bankar (KMB), saman við banka á Norðurlöndunum, nánar til tekið fimm banka í Danmörku og fimm banka í Noregi, sem hér eftir eru kallaðir samanburðarbankar. Þeir eru af svipaðri stærð og stóru íslensku bankarnir og nota staðalaðferð (e. Standardized Approach), líkt og íslenskir bankar, til að reikna út áhættuvegnar eignir vegna útlánaáhættu.

Hvernig hefur peningastefnan áhrif á efnahagsumsvif og verðbólgu? Hversu langan tíma tekur fyrir þessi áhrif að koma fram og hversu mikil eru þau? Þetta eru meðal lykilspurninga við mótun peningastefnunnar á hverjum tíma. Þessum farvegum peningastefnunnar um þjóðarbúið er lýst með því sem kallað er miðlunarferli peningastefnunnar.

Hagvöxtur í helstu viðskiptalöndum mældist 1,9% á fjórða fjórðungi síðasta árs og hafði ekki verið meiri í um tvö ár. Í febrúarspá Peningamála var talið að hann myndi aukast í ár en nú er talið að hann verði minni en í fyrra og 0,4 prósentum minni en spáð var í febrúar.

Stríðsátök geisa áfram í Úkraínu og fyrir botni Miðjarðarhafs. Víða í nágrannalöndum Íslands hefur pólitísk óvissa aukist og vaxandi spennu gætir í samskiptum þjóða. Mörg ríki Evrópu hafa aukið útgjöld til varnarmála á síðustu mánuðum og þar er búist við áframhaldandi hallarekstri hins opinbera. Aukin áhersla er á verndarstefnu í alþjóðaviðskiptum, sem ýtir enn frekar undir brotamyndun í alþjóðastjórnmálum, truflar framboðskeðjur, eykur viðskiptakostnað, truflar verðmyndun á mörkuðum og hefur neikvæð áhrif á fjárfestingu og efnahagsumsvif. Til lengri tíma getur hægt á vexti framleiðslugetu heimsbúskapsins. Viðbúið er að áhrifin nái hingað til lands með beinum eða óbeinum hætti, meðal annars með minni efnahagsumsvifum og minni eftirspurn eftir ferðum til Íslands.

Við ákvörðun um hversu miklar kröfur skuli gera til fjármálafyrirtækja um eigið fé þarf að feta einstigi milli þess að hamla ekki um of getu þeirra til að fjármagna hagkerfið með hagkvæmum hætti og þeirrar staðreyndar að kostnaður við fjármálaáföll er að öllu jafna verulegur og ætti að greiðast af þeim sem til áhættunnar stofna.

Síðastliðið haust þrengdu stóru viðskiptabankarnir lántökuskilyrði verðtryggðra íbúðalána. Þessi þrenging ásamt auknum skorðum Seðlabankans á lántöku heimila þar sem hámark veðsetningarhlutfalls hefur verið lækkað og hámark sett á greiðslubyrði í hlutfalli við ráðstöfunartekjur eru einar stærstu breytingar á lánaumhverfi heimila á síðustu árum.

Greinin birtist fyrst í Peningamálum 2025/1

Hagstofa Íslands reiknar út vísitölu neysluverðs. Henni er ætlað að mæla verðbreytingar neysluútgjalda heimila í landinu. Hluti þessara neysluútgjalda endurspeglar kaup á húsnæðisþjónustu, þ.e. þá neyslu sem fylgir að búa í húsnæði.

Hagvöxtur í helstu viðskiptalöndum hefur þróast í takt við það sem gert var ráð fyrir í ágústspá Peningamála og hagvaxtarhorfur hafa því lítið breyst. Talið er að hagvöxtur aukist smám saman úr 1,4% í ár í 1,7% árið 2026. Sem fyrr vegur kröftugur hagvöxtur í Bandaríkjunum þungt en hagvaxtarhorfur á evrusvæðinu eru áfram tiltölulega daprar. Alþjóðleg verðbólga hefur haldið áfram að minnka. Hún var 2,2% að meðaltali á þriðja fjórðungi þessa árs en líkt og í ágúst er gert ráð fyrir að hún verði komin niður í 2% seint á næsta ári.

Helstu reglulegu útgáfur Alþjóðagjaldeyrissjóðsins eru gjarnan kallaðar flaggskip sjóðsins (Flagship Publications). Þær eru World Economic Outlook, Global Financial Stability Report og Fiscal Monitor og kynna mat sjóðsins á stöðu og horfum í efnahagsmálum, fjármálastöðugleika og ríkisfjármálum á heimsvísu auk þess að innihalda þjóðhagsspá sjóðsins. Ritin eru gefin út tvisvar á ári samhliða vor- og ársfundum sjóðsins. Hér að neðan er stutt samantekt á meginefni ritanna sem voru gefin út á ársfundi sjóðsins í október 2024.