Markaðsaðgerðir

Tilgangur markaðsaðgerða í þágu peningastefnu er að stýra magni lauss fjár í umferð á hverjum tíma hjá mótaðilum bankans, hafa áhrif á vexti á millibankamarkaði með krónur og stuðla þannig að miðlun peningastefnunnar út vaxtarófið í því skyni að ná markmiðinu um stöðugt verðlag.

Ákvarðanir um beitingu stjórntækja Seðlabankans í peningamálum eru teknar af peningastefnunefnd, sbr. 9. gr. Seðlabankalaga.

Tilgangur markaðsaðgerða í fjármálastöðugleikaskyni er að veita mótaðilum aðgang að lausu fé til að bregðast við óvæntri og tímabundinni lausafjárþörf sem haft gæti áhrif á skilvirkni markaða, greiðslumiðlun eða annað sem gæti valdið óstöðugleika.

Ákvarðanir um beitingu stjórntækja Seðlabankans varðandi fjármálastöðugleika eru teknar af fjármálastöðugleikanefnd, sbr. 12. gr. Seðlabankalaga.

Á miðvikudögum býður Seðlabankinn upp á bundin innlán til 7 daga. Vextir á innlánunum eru meginvextir Seðlabankans og eru 0,25 prósentum hærri en vextir á viðskiptareikningum. Heimilt er að innleysa bundin innlán innan 7 daga binditímans gegn innlausnargjaldi. Seðlabankinn tilkynnir eftir lokun markaða á þriðjudögum hvaða fjárhæð er í boði næsta dag. Mótaðilar sem vilja taka þátt í útboðinu bjóða í fjárhæð en hámarkstilboð er 60% af heildarfjárhæð. Ef samanlögð tilboð eru hærri en heildarfjárhæð sem er í boði er skorið niður í sama hlutfalli hjá öllum mótaðilum. Bundin innlán til 7 daga hafa verið boðin út vikulega frá því í maí 2014.

Á miðvikudögum stendur mótaðilum Seðlabankans til boða að sækja um veðlán til 14 daga í sérstökum lausafjárglugga á vöxtum sem eru 0,5 prósentum hærri en vextir Seðlabankans á veðlánum til 7 daga, sbr. tilkynningu bankans 14. janúar 2022. Vextir á lánum í lausafjárglugganum eru breytilegir og taka mið af vaxtastigi Seðlabankans hverju sinni. Mótaðilar Seðlabankans geta sótt um lán fyrir allt að 5 ma.kr. hver gegn hæfri tryggingu sbr. veðlista bankans. Mótaðilum er óheimilt að taka lán á sama tíma og þeir eiga bundin innlán í Seðlabankanum. Seðlabankinn hefur boðið upp á 14 daga veðlán vikulega frá því í janúar 2022.

Seðlabankinn leggur bindiskyldu á bindiskylda aðila. Bindiskyldir aðilar eru aðallega innlánsstofnanir. Bindiskyldan reiknast sem hlutfall af bindigrunni og samanstendur af innstæðum og eigin skuldabréfaútgáfu með eftirstöðvatíma til tveggja ára eða skemur, og er útreikningur miðaður við meðaltal bindigrunns tveggja síðustu mánaða. Bindifjárhæðin er sú bindiskylda sem bindiskyldur aðili skal uppfylla daglega yfir viðmiðunartímabil sem er frá 21. degi hvers mánaðar til 20. dags þess næsta. Bindiskylda er uppfyllt á bindiskyldureikningi fjármálafyrirtækis hjá Seðlabankanum. Um bindiskyldu gilda reglur nr. 585 frá 4. júní 2018, með síðari breytingum.

Bindiskyldu er skipt upp í fasta bindiskyldu og meðaltals bindiskyldu. Föst bindiskylda er uppfyllt með því að leggja bindifjárhæð inn á sérstakan bindireikning í Seðlabankanum sem er læstur innan hvers binditímabils. Meðaltals bindiskylda er uppfyllt á almennum bindireikningi (viðskiptareikningi bindiskylds aðila hjá Seðlabankanum) og þarf innstæða á reikningnum að meðaltali að ná tilkynntri bindifjárhæð á hverju binditímabili.

Frá og með 21. mars 2020 er aðeins lögð á föst bindiskylda og er hún nú 3%.

Seðlabankinn getur átt viðskipti við viðskiptavaka á millibankamarkaði með gjaldeyri í því skyni að draga úr gengissveiflum eftir því sem hann telur tilefni til, auka dýpt eða bæta virkni. Seðlabankinn hefur ýmist beitt inngripum eða stundað reglubundin viðskipti. Samkvæmt 8. lið Stefnu í peningamálum geta inngrip bætt skilvirkni peningastefnunnar í litlum opnum hagkerfum með það að markmiði að draga úr skammtímasveiflum í gengi krónunnar sökum grunns markaðar. Telji peningastefnunefnd að gengi krónunnar hafi vikið of langt frá undirliggjandi hagþróun getur hún jafnframt ákveðið að Seðlabankinn beiti inngripum til að reyna að hafa áhrif á gengið. Reglubundin gjaldeyrisviðskipti eru viðskipti sem Seðlabankinn tilkynnir um fyrir fram. Kaupi Seðlabankinn erlendan gjaldeyri fjölgar krónum hjá viðskiptavökum en krónum fækkar ef Seðlabankinn selur þeim gjaldeyri. Gjaldeyrisviðskipti bankans hafa því áhrif á laust fé í umferð í bankakerfinu, sé ekki gripið til mótvægisaðgerða. Seðlabankinn birtir upplýsingar um veltu á millibankamarkaði með gjaldeyri í Gagnabanka Seðlabankans.

Samkvæmt 20. gr. laga um Seðlabankann 92/2019 getur Seðlabankinn keypt eða selt ríkistryggð verðbréf eða önnur trygg verðbréf á eftirmarkaði til að ná markmiðum sínum í peningamálum. Viðskipti Seðlabankans á skuldabréfamarkaði hafa áhrif á stöðu lauss fjár í bankakerfinu; kaupi Seðlabankinn ríkisbréf á markaði fjölgar krónum í umferð en þeim fækkar ef Seðlabankinn selur ríkisbréf. Seðlabankinn hefur ekki verið virkur þátttakandi á skuldabréfamarkaði en hóf viðskipti í maí 2020, sjá yfirlýsingu peningastefnunefndar. Í ágúst 2021 ákvað peningastefnunefnd að gera hlé á tilboðum að svo stöddu.

Seðlabankinn getur nýtt sér fleiri stjórntæki en nefnd hafa verið hér að framan og má helst nefna:

• Seðlabankinn getur veitt lán bæði til skemmri og lengri tíma en öll lán sem Seðlabankinn veitir eru veðlán enda má bankinn ekki lána nema gegn tryggingum sem bankinn metur hæfar. Vextir veðlána til 7 daga eru í miðju vaxtagangsins.
• Endurhverf viðskipti (e. repurchase agreements, repo) eru samningar á milli tveggja aðila um kaup eða sölu verðbréfa sem bankinn metur hæf í þessum viðskiptum. Samningurinn er með gjalddaga að umsömdum tíma liðnum og gengur þá til baka. Seðlabankinn hefur ekki átt slík viðskipti.
• Seðlabankinn getur gefið út markaðsbréf í formi skuldabréfa, víxla og innstæðubréfa og selt til mótaðila. Bréfin eru rafrænt skráð í verðbréfamiðstöð og kjör þeirra eru ákvörðuð hverju sinni.
• Seðlabankinn getur boðið bundin innlán bæði til skemmri og lengri tíma. Bundin innlán hafa sömu lausafjáráhrif og skuldabréf, víxlar og innstæðubréf, þ.e. Seðlabankinn dregur til sín laust fé.