Kal­kofn­inn

Netöryggismál í brennidepli á viðsjárverðum tímum

Netöryggismál eru hvarvetna í brennidepli en árlega valda tölvu- og netárásir almenningi, fyrirtækjum og stofnunum miklum fjárhagslegum skaða og óþægindum. Af skýrslum Alþjóðaefnahagsráðsins (e. World Economic Forum, WEF) undanfarin ár má sjá að stofnunin metur netárásir meðal alvarlegustu ógna sem steðja að heimsbyggðinni. Kemur það vart á óvart enda sýna tölur að netárásum fjölgar stöðugt frá ári til árs bæði hér á landi og á heimsvísu.

Markaðsaðstæður á erlendum lánsfjármörkuðum eru krefjandi

Seðlabanki Íslands gaf í dag út ritið Fjármálastöðugleiki 2022/2. Ritið kemur út tvisvar á ári. Því er meðal annars ætlað að stuðla að upplýstri umræðu um styrk- og veikleika fjármálakerfisins og áhættu sem því kann að vera búin bæði af þjóðhagslegum og rekstrarlegum toga.

Mat á loftslagsáhættu

Þótt vísindamenn hafi lengi varað við áhættunni af loftslagsbreytingum er það einungis á síðari misserum sem samfélög og þjóðríki í heild sinni hafa farið að bregðast við áhættunni með markvissum hætti. Þar eru fjármálafyrirtæki engin undantekning.

Þróun á húsnæðismarkaði og virkni lánþegaskilyrða

Þrátt fyrir hertar takmarkanir Seðlabankans á lánþegaskilyrðum og vaxtahækkanir hefur kerfisáhætta á húsnæðismarkaði aukist nokkuð síðustu misseri. Í þessari grein verður reynt að varpa ljósi á þróunina á fasteignamarkaði út frá sjónarhóli kerfisáhættu og þjóðhagsvarúðar. Jafnframt verður fjallað um áhrif þeirra takmarkana sem lánþegaskilyrði fela í sér á fasteignalánamarkaðinn.

Gagnvirkir Hagvísar og stafræn vegferð Seðlabankans

Hagvísar Seðlabanka Íslands eru gefnir út í dag í fyrsta sinn á gagnvirku formi. Með þessu er stigið tímamótaskref í stafrænni vegferð bankans í átt að bættri miðlun upplýsinga. Hagvísar voru fyrst gefnir út í upphafi árs 2002, þ.e. fyrir rúmlega tuttugu árum síðan, og hafa verið gefnir út í núverandi mynd síðan sumarið 2008 þar sem notendur hafa getað skoðað ritið á PDF-formi og sótt tímaraðir gagna í Excel-skjöl. Gagnvirkir Hagvísar eru framfaraskref sem gerir notendum þeirra kleift að vinna með gögn á aðgengilegri og auðveldari hátt en áður.

Umbrot á fjármálamarkaði kalla á nýjar áherslur við eftirlit

Fjármálamarkaðurinn einkennist nú af meiri og hraðari breytingum en oft áður. Ýmsir kraftar valda því samtímis að íslenski fjármálamarkaðurinn hefur breyst á undanförnum árum og er nú allt í senn alþjóðlegri, fjölbreyttari, flóknari og tæknivæddari en áður. Þessum breytingum fylgja margvíslegar áskoranir og tækifæri, bæði fyrir neytendur og fyrirtæki.

Innlendar birgðir – týndi hlekkur íslenskra þjóðhagsreikninga?

Þjóðhagsreikningar Hagstofu Íslands taka saman og mæla umfang efnahagsumsvifa og eru ein mikilvægasta uppspretta upplýsinga um stöðu þjóðarbúsins sem liggja til grundvallar við mat á efnahagshorfum og við hagstjórnarákvarðanir.

Verðbólguhorfur hafa versnað og mikilvægt að bregðast ákveðið við

Peningastefnunefnd Seðlabanka Íslands ákvað á fundi sínum 4. maí sl. að hækka vexti bankans um 1 prósentu í 3,75%. Vextir eru því orðnir 1 prósentu hærri en þeir voru áður en COVID-19-faraldurinn barst til landsins í lok febrúar 2020. Þeir eru þó enn 0,75 prósentum lægri en þeir voru þegar vaxtalækkunarferlið hófst í maí 2019 vegna efnahagsáfalla sem þá dundu á þjóðarbúinu í kjölfar samdráttar í ferðaþjónustu eftir fall flugfélagsins WOW Air og minni útflutnings sjávarafurða vegna loðnubrests.

Aukin fylgni á verði innlendra og erlendra hlutabréfa

Það sem af er ári hefur verð hlutabréfa lækkað töluvert víða enda hefur vaxandi verðbólga og aukið peningalegt taumhald seðlabanka breytt umhverfi fjárfesta.

Af hverju er húsnæðiskostnaður hluti af vísitölu neysluverðs?

Húsnæðisverð hefur hækkað töluvert undanfarin misseri og nam árshækkun á landinu öllu rúmlega 19% í apríl sl. Skýringuna má m.a. rekja til lágra vaxta og mikillar hækkunar ráðstöfunartekna sem gerðu mörgum kleift að fjárfesta í húsnæði undanfarin ár.

Peningamál í hnotskurn

Þórarinn G. Pétursson, aðalhagfræðingur Seðlabanka Íslands, stiklar á stóru um efni nýútkominna Peningamála.

Aukin óvissa um þróunina næstu mánuði vegna innrásar Rússa í Úkraínu

Seðlabanki Íslands gaf nýlega út ritið Fjármálastöðugleiki 2022/1. Ritið kemur út tvisvar á ári. Því er meðal annars ætlað að stuðla að upplýstri umræðu um styrk- og veikleika fjármálakerfisins og áhættu sem því kann að vera búin bæði af þjóðhagslegum og rekstrarlegum toga.

Greiðsluráð – vettvangur fyrir greiðslumiðlun og fjármálainnviði

Undanfarin ár hafa Seðlabanki Íslands, kerfislega mikilvægir bankar og Reiknistofa bankanna unnið að endurskipulagningu fjármálainnviða, m.a. á grundvelli tillagna sem settar voru fram í Hvítbók um framtíðarsýn fyrir fjármálakerfið frá 2018.1 Markmið endurskipulagningarinnar er að ná fram auknu öryggi, skilvirkni og hagkvæmni í rekstri og þróun sameiginlegra kerfa í fjármálakerfinu.

Peningamál í hnotskurn

Kröftugur efnahagsbati var í helstu viðskiptalöndum fram eftir síðasta ári. Bakslag í þróun farsóttarinnar og áframhaldandi neikvæð áhrif alþjóðlegra framboðshnökra gerðu það hins vegar að verkum að hægja tók á hagvexti undir lok ársins og enn frekar það sem af er nýju ári. Horfur eru því á heldur minni hagvexti í ár í helstu viðskiptalöndum en spáð var í Peningamálum í nóvember. Alþjóðleg verðbólga hefur jafnframt aukist mun meira en áður var spáð.

Til hvers eru aðgerðir gegn peningaþvætti?

Varnir gegn peningaþvætti og fjármögnun hryðjuverka gegna mikilvægu hlutverki við að stemma stigu við efnahagsbrotum og skipulagðri brotastarfsemi í samfélaginu.

Áhrif hækkunar lífaldurs á lífeyrisréttindi

Á síðustu áratugum hefur lífaldur í hinum vestræna heimi hækkað samhliða tækniframförum og bættum lífsgæðum. Þessi jákvæða þróun hefur í för með sér margs konar samfélagslegar áskoranir sem m.a. tengjast lífeyriskerfinu.

Nóbelsverðlaun í hagfræði veitt fyrir nýjar aðferðir við að greina orsakasamband

Nóbelsverðlaun í hagfræði eru veitt fyrir framúrskarandi verk sem hafa mikla þýðingu á fræðasviðinu. Í ár fá þrír hagfræðingar verðlaunin fyrir að þróa nýjar aðferðir til að greina orsakasambönd í samfélaginu. Aðferðin sem verðlaunahafarnir þróuðu hefur verið kennd við náttúrulegar tilraunir (e. natural experiment). Hún felst í því að greina áhrif einstaks þáttar með því að skoða áhrifin þegar viðkomandi þætti er breytt fyrir einn hóp en ekki fyrir annan hóp sem gert er ráð fyrir að sé sambærilegur.

Hvað er peningaþvætti?

Í einföldu máli er talað um að þvætta peninga þegar illa fengið fé er látið líta út fyrir að vera löglega fengið. Tilgangur peningaþvættis er að fela slóð illa fengins fjár til þess að brotamenn geti nýtt þá í einkaneyslu eða fjárfestingar.

2020: Hverju var bankinn að spá?

„Þrátt fyrir vaxandi áhyggjur af áhrifum útbreiðslu nýrrar veirusýkingar í Kína hefur óvissa um alþjóðlegar efnahagshorfur minnkað frá því í nóvember…“. Þannig hljómaði fyrsta umfjöllun Seðlabankans um COVID-19-farsóttina sem birt var í febrúarhefti Peningamála í byrjun árs 2020. Fáa óraði þá fyrir hvaða afleiðingar farsóttin myndi hafa og að hún myndi lita alla efnahagsumfjöllun til dagsins í dag.

Hvað gera heimilin við hinn mikla sparnað sem hefur byggst upp í farsóttinni?

Sparnaður heimila jókst verulega í kjölfar þess að farsóttin barst til landsins snemma á síðasta ári. Óvissa um atvinnu- og efnahagshorfur jókst mikið og víðtækar sóttvarnaraðgerðir gerðu það að verkum að heimilin höfðu ekki aðgang að ýmiss konar þjónustu sem þau hefðu ella keypt.

Hver yrðu möguleg áhrif þess ef alþjóðlegar verðhækkanir reynast þrálátari en nýjasta grunnspá Seðlabankans gerir ráð fyrir?

Alþjóðleg verðbólga hefur aukist töluvert undanfarið. Það má rekja til þess að eftirspurn hefur aukist hratt á sama tíma og flöskuhálsar hafa myndast í virðiskeðjum um allan heim vegna farsóttarinnar og ýmissa framboðsáfalla sem dunið hafa á heimsbúskapnum undanfarið ár.

Peningamál í hnotskurn

Alþjóðlegur hagvöxtur reyndist meiri á fyrri árshelmingi en gert var ráð fyrir í ágústspá Peningamála en útlit er fyrir að hann verði lakari á seinni hluta ársins. Þar vega þungt áhrif viðvarandi framboðshnökra sem koma m.a. fram í skorti á íhlutum í framleiðslu fjölda iðnvara og flöskuhálsum í vöruflutningum.

Almennir fjárfestar leita í áhættusamari eignir

Mikil breyting hefur orðið á þátttöku almennings á hlutabréfamarkaði undanfarin ár. Hlutabréfaeign landsmanna hefur liðlega tvöfaldast milli áranna 2017 og 2020 og meðalfjöldi daglegra viðskipta á innlendum hlutabréfamarkaði hefur aukist verulega að undanförnu. Þá hefur metþátttaka verið í almennum útboðum hlutabréfa síðastliðin tvö ár. Lágt vaxtastig virðist hafa haft áhrif á eignadreifingu almennra fjárfesta. Hægt hefur á vexti heildareignar almennra fjárfesta í verðbréfasjóðum en töluverður vöxtur hefur orðið á heildareignum í sérhæfðum sjóðum fyrir almenna fjárfesta, sem almennt eru áhættusamari en verðbréfasjóðir.

Seðlabankar hafa hlutverki að gegna í loftslagsmálum

Network for Greening the Financial System (NGFS) er samtök seðlabanka og fjármálaeftirlita víða um heim sem hafa lýst vilja sínum til að stuðla að bestu framkvæmd áhættustýringar í fjármálageiranum á sviði loftslagsmála og að stuðla að sjálfbærri og umhverfisvænni fjárfestingu. Samtökin birtu í dag yfirlýsingu, NGFS Glasgow Declaration, í tengslum við loftslagsráðstefnu Sameinuðu þjóðanna. Seðlabanki Íslands á aðild að NGFS og birti í dag ásamt öðrum meðlimum samtakanna yfirlýsingu til stuðnings markmiðum NGFS og setti einnig fram sín eigin markmið í tilefni af ráðstefnunni.

Ný lög um gjaldeyrismál - Höft afnumin en viðbúnaður áfram til staðar

Í sumar tóku gildi ný heildarlög um gjaldeyrismál nr. 70/2021. Með lögunum féllu brott eldri lög um gjaldeyrismál nr. 87/1992, lög um krónueignir sem háðar eru sérstökum takmörkunum (aflandskrónur) nr. 37/2016 sem og ýmsar reglur og reglugerðir sem tengdust fjármagnshöftum. Lögin marka þáttaskil, en með þeim eru síðustu takmarkanir fjármagnshafta sem voru í gildi frá efnahagsáfallinu 2008 úr sögunni.

Fjártækni og seðlabankar

Hraðfara tækniþróun í fjármálaþjónustu undanfarið hefur getið af sér hugtakið fjártækni (e. FinTech). Engin algild skilgreining er á hugtakinu en það er notað um hvers kyns tækninýsköpun í fjármálaþjónustu sem getur leitt til nýrra viðskiptalíkana, hugbúnaðar, ferla eða vara í greiðsluþjónustu og haft áhrif á fjármálamarkaði og stofnanir og á það hvernig fjármálaþjónusta er veitt. Myntslátta og útgáfa seðla eru dæmi um fyrri tíma fjártækniafurðir en nær í tíma eru útgáfa greiðslukorta og innleiðing hraðbanka. Á tíunda áratug síðustu aldar olli netið byltingu í fjártækni, fyrst með netbönkum og síðar með flóru smáforrita sem nota má til að greiða með. Seðlabankar fylgjast grannt þeirri hröðu þróun sem á sér stað á þessu sviði og leitast við að glöggva sig á tækifærum sem í fjártækni geta falist en einnig áhættu sem henni kunna að fylgja.

Gjaldmiðillinn sem kom inn úr kuldanum: fjármagnshöft og upplýsingagildi gjaldeyrisviðskipta

Rannsóknum á uppbyggingu gjaldeyrismarkaða og hvernig viðskipti eiga sér stað á markaði hefur fjölgað undanfarin ár og þær hafa dýpkað skilning á því hvernig gengi gjaldmiðla ákvarðast og hvernig upplýsingar miðlast um markaðinn.

Lífeyrissjóðir - Nokkur orð um kostnað og ávöxtun

Íslenska lífeyrissjóðakerfið er stórt með tilliti til flestra efnahagslegra þátta. Lífeyrissparnaður hérlendis um þessar mundir er 6.300 ma.kr. og árleg fjárfestingarþörf sjóðanna um 400 ma.kr. Fjármagn lífeyrissjóðanna leitar því víða innanlands og erlendis. Sjóðirnir eru helsta uppspretta ellilífeyris og mikilvægi þeirra mun aukast enn frekar á næstu árum samhliða vaxandi lífeyrissparnaði.

Kerfisáhætta fer vaxandi

Seðlabanki Íslands gaf fyrir skömmu út ritið Fjármálastöðugleiki 2021/2. Ritið kemur út tvisvar á ári. Því er meðal annars ætlað að stuðla að upplýstri umræðu um styrk- og veikleika fjármálakerfisins og áhættu sem því kann að vera búin bæði af þjóðhagslegum og rekstrarlegum toga. Samandregna niðurstöðu ritsins má sjá á mynd 1. Í ritinu kemur fram að Seðlabankinn varar við því að hætta sé á að hratt hækkandi eignaverð samhliða auknum skuldavexti heimila geti falið í sér vaxandi kerfisáhættu. Mat bankans er einnig að staða stóru viðskiptabankanna þriggja sé mjög sterk og viðnámsþróttur þeirra mikill.

Nýleg þjóðhagsspá og nýjar þjóðhagsreikningatölur

Seðlabanki Íslands birti nýja þjóðhagsspá hinn 26. ágúst síðastliðinn, tæpri viku áður en Hagstofan birti fyrstu bráðabirgðatölur um þjóðhagsreikninga á öðrum ársfjórðungi ásamt endurskoðun eldri talna.

Hvernig virka nýjar reglur um hámarks greiðslubyrði fasteignalána?

Fjármálastöðugleikanefnd Seðlabanka Íslands hefur sett reglur um hámark greiðslubyrðar nýrra fasteignalána í hlutfalli við tekjur neytenda. Markmið nefndarinnar með þessari ákvörðun er að varðveita fjármálastöðugleika, treysta viðnámsþrótt lánveitenda og neytenda gagnvart ójafnvægi á húsnæðismarkaði og draga úr kerfisáhættu til lengri tíma litið. Mikilvægt er að hafa í huga að þessar takmarkanir eiga bara við bara þegar nýtt fasteignalán er tekið en hafa engin áhrif eftir að lán hefur verið tekið t.d. ef tekjur neytenda lækka eða greiðslubyrði eykst eftir að lán hefur verið tekið.

Kalkofninn – ný vefútgáfa Seðlabanka Íslands hefur göngu sína

Í dag hefur Kalkofninn, ný vefútgáfa Seðlabankans, göngu sína. Í Kalkofninum birtast greinar eftir stjórnendur og starfsfólk Seðlabankans.

Sviðsmyndagreiningar vegna loftslagsáhættu

Loftslagsbreytingar og aðgerðir til að bregðast við þeim munu hafa veruleg áhrif á hag- og fjármálakerfið á næstu árum. Á næsta ári hyggst Seðlabanki Íslands gera sviðsmyndagreiningu til að skoða möguleg áhrif lofslagsáhættu á innlent fjármálakerfi. Fjármálakerfið verður ekki aðeins fyrir margvíslegum óæskilegum áhrifum af loftslagsbreytingum heldur geta fyrirtæki á fjármálamarkaði orðið hluti af lausninni með því að fjármagna verkefni sem draga úr áhrifum loftslagsbreytinga.

Þessi grein fjallar um leiðir til að meta þróun loftslagsáhættu og áskoranir sem stjórnvöld um allan heim standa frammi fyrir við mat á raunhæfum forsendum.

Kalkofninum fylgt úr hlaði

Í dag ræsum við Kalkofninn, nýjan vettvang fyrir stuttar og aðgengilegar greinar um verkefni og verksvið Seðlabanka Íslands.